त्या वर्षी - शांता गोखले

शांता गोखलेंची ' त्या वर्षी ' वाचली . बरीच आवडली . मला ' रीटा वेलिणकर ' पेक्षा ही जास्त आवडली .
एकूणच कलाकारांच्या आयुष्याबद्दल ही कादंबरी आहे , पण जोडीला 'तत्वनिष्ठा' प्राणपणाने जोपासणारे आणि ' अधःपतीत ' लोक , जगात घडणाऱ्या अनेक घटनांचा संवेदनशील माणसाच्या आयुष्यावर होणारा परिणाम असं बरंच काही आहे . महत्त्वाचं म्हणजे कादंबरी कुठेही मेलोड्रामाटिक होत नाही , आणि सगळ्यात उत्तम परिणाम ( माझ्या मते ) याच गोष्टीचा झालाय . ( यामुळेच अनेक गोष्टी अगदी अंगावर आल्या उदा . ' काळ पहिला रे सख्या ' किंवा झुंडीनं घेतलेला सिद्धार्थचा बळी )
कादंबरीत वेगवेगळ्या पार्श्वभूमीची अनेक माणसं आहेत . शिक्षिका असणारी अनिमा , तिचा चित्रकार भाऊ अशेष , चित्रकार असणारे हरिदास , फिरोझ , पत्रकार जानकी, गायिका शारदा आणि तिचा नवरा शेखर . मला वाटतंय या कादंबरीला रुढार्थानं नायक / नायिका नाही - अगदी ठरवायचंच झालं तर ' काळ / नियती ' यांना मुख्य पात्र म्हणता येईल . या शिवाय अविवाहित राहून समाजसेवा करणारे बच्चुकाका , गांधी मंदिर उभारणारे अनिमाचे बाबा , गिरजी , पत्र १० वर्षं जपून ठेवणारा रामा सगळे कुठंतरी मनात घट्ट जाऊन बसलेत .
कादंबरीत अनेक संदर्भ येतात - आणि ते ज्या सहजपणानं शांताबाईनी गुंफलेत त्या बाबत तर hats off ! सनातनवाल्यांच्या कारवायांपासून , एम . एफ . हुसैनच्या चित्रावरील हल्ल्यापर्यंत आणि समलिंगी संबंधांपासून ते 'एलिट क्लास 'च्या पार्ट्यापर्यंत अनेक गोष्टी येतात . दुसरा कोणी लेखक असता तर . कदाचित ही ' ठिगळं ' च वाटली असती !
या कादंबरीत मला अनेक ' जागा ' सापडल्या - गाण्यात आपण दाद देतो ना अगदी तशा !
गांधी मंदिर पाडणं - आणि अनेक घटनांचा संदर्भ - जमावापुढे कोणीच काही करू शकत नाही , हाच असला तरी त्याचा त्रास होत होता .
इंग्लिशमध्ये ' sarcastic ' म्हणतात तो विनोद खूप ठिकाणी आहे .
शिवाय - जग राक्षसांच्या हाती गेल्यावर कलाकार काय करू शकतो ? - माणूस म्हणून आपल्यात काही सृजनशक्ती उरली आहे का - हे शोधून ती एकवटून निर्मिती करत राहणं - बस्स ! - हे भारी आहे !!
थोड्या खटकलेल्या गोष्टी - अनिमा , अशेष ही नावं आपल्या रोजच्या परिचयाची नाहीत ( पुढे अर्थात नावांचा संदर्भ येतोय ) , म्हणून नव्यानं वाचणार्याला ती दूर नेतील असं वाटतंय . कादंबरी कधी - कधी फारच ideologostic वाटते .
आणि मागे अवधूतनं सांगितलेलं - सांस्कृतिक सपाटीकरण पाहायला मिळालं , कारण या कादंबरीतली अनिमा जोशीसकट - जानकी पाटील , फिरोझ
बानातवाला हा पारशी इ. सारेजण ' केल्येय , गेल्येय !' असं कोकणस्थी बोलतात - ते थोडं मजेशीर वाटलं - बाकी पुस्तक झक्कास ! नक्की वाचा .
( ही कादंबरी शांता गोखलेंनी एका दीर्घ आजारात लिहिलीय - असं प्रस्तावनेत आलंय - पुन्हा एकदा बाई ( बापमाणूस आहे असं म्हणावसं वाटतंय ) Great ! )